01.02.2023, 06:59 - Baxış sayı: 202
İnterpolun həbs siyahısında olan İran rəsmiləri
Şahin Bağırov
AMEA-nın əməkdaşı, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru,dosent
Əgər hansı ölkənin xaricdə ən çox agentinin ittiham olunduğu və ya mühakimə olunduğu ilə bağlı əbləh bir qlobal rəqabət keçirilsəydi, İran şübhəsiz qalib gələrdi. İran diplomatların başqa ölkələrdə casusluqda ittiham olunması qeyri-adi hal deyil. Amma İran rəsmiləri və onlarla əlaqəsi olan şəxslər tez-tez terror fəaliyyətləri və qətllərlə bağlı həbs olunublar. İran agentləri və ya onların şübhəli ortaqları Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt, Bəhreyn və Azərbaycan kimi qonşu ölkələrdən tutmuş Avropada Fransa, Albaniya, Almaniya və Belçikaya, Asiya və Afrikada - Efiopiyada, eləcə də Latın Amerikasında Argentina, Tailand kimi demək olar ki, bütün qitələrdə cinayət ittihamları ilə üzləşiblər. Xaricdə mühakimə olunan İran ilə əlaqəsi olan şəxslərin əksəriyyəti İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu ilə (SEPAH) hansısa şəkildə əməkdaşlıq etməkdə ittiham olunub.
2006-cı ildə Argentinada federal hakim İnterpoldan keçmiş prezident Haşimi Rəfsəncanini, keçmiş informasiya naziri Əli Fəllahayanı və keçmiş xarici işlər naziri Əli Əkbər Vilayətini, eləcə də bir zamanlar İran İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun komandiri olmuş Möhsün Rezaini və digər keçmiş məmurları cinayətlərə görə həbs etməyi xahiş etmişdi. AMIA partlayışı zamanı Hadi Süleymanpur adlı bir şəxs İranın Argentinadakı səfiri idi. Doqquz il sonra 2003-cü ildə o, Durham Universitetində təhsil alarkən Argentina hakimiyyətinin tələbi ilə İngiltərədə həbs edilib. Süleymanpour İnterpolun siyahısında deyildi, lakin işi davam etdirən Argentinalı hakim tələbi dəstəkləmək üçün Londona təxminən 2500 səhifəlik sübut göndərdi. Sonda Süleymanpour 1,2 milyon ABŞ dolları girov müqabilində azadlığa buraxıldı və bunun bir hissəsi İran İslam Respublikası tərəfindən ödənildi. Daha sonra o, İrana qayıdıb, bu hadisə İran rəsmilərinə ölkədən kənara çıxsalar, nə gözləyə biləcəkləri barədə ciddi xəbərdarlıq olmuşdu. Rəfsəncani 2017-ci ildə vəfat edənə qədər İnterpolun axtarışında idi. 1996-cı ildə həm Rəfsəncani, həm də Vilayəti diplomatik toxunulmazlığa malik idilər. Lakin bu, bir il sonra Rəfsəncaninin ikinci prezidentlik müddətinin başa çatması ilə başa çatdı. Onların həbsi üçün beynəlxalq order verilmişdi və buna görə də Rəfsəncaninin səlahiyyət müddəti başa çatdıqdan sonra onların heç biri tutula biləcəkləri heç bir ölkəyə getməmişdir. Təxminən 30 ildən sonra İran mediası Ali Rəhbərin müşaviri olan Vilayətinin Azərbaycana səfər etməyi planlaşdırdığını bildirdi.. Nəhayət, açıq şəkildə Azərbaycana səfər baş tutmadı . Vilayəti ilə yanaşı, İnterpolun siyahısında olan digər İran rəsmiləri arasında Haşimi Rəfsəncani dövründə kəşfiyyat naziri Əli Fallahian, İnqilab Keşikçiləri Korpusunun keçmiş komandanı və Məqsəd Şurasının hazırkı katibi Möhsün Rezai, İranın Argentinadakı səfirliyinin üçüncü katibi Əhmədrza Əsgəri də var. AMIA partlayışı zamanı İslam Respublikasının Argentinadakı keçmiş mədəniyyət attaşesi Höcətülislam Möhsün Rəbbani və İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun Qüds Ekspedisiya Qüvvələrinin o zamankı komandanı və Mahmud Əhmədinejadın dövründə müdafiə naziri olmuş general Əhməd Vahidi. Həbsdən qorxaraq, bunların heç biri hazırda İranda yoxdur və bu rəsmilər son üç onillikdə İrandan kənada gizləniblər. Mikonos qətliamlarının və AMIA partlayışının İran rejiminə bəxş etdiyi şöhrət o vaxtdan bəri onilliklər ərzində İslam Respublikasının oxşar hücum cəhdlərini dayandırmadı. O vaxtdan bəri Tailanddan Efiopiyaya və ABŞ-a kimi ölkələrdə xeyli sayda iranlı terror şübhəlisi və onların ortaqları həbs edilib. Saydıqca gözlər qaralır…
2013-cü ildə Texasda işlənmiş avtomobil satıcısı olan iranlı amerikalı Mənsur Ərbabsiar Səudiyyə Ərəbistanının ABŞ-dakı səfiri Adel əl-Cubeyri öldürmək niyyətində olduğunu etiraf etmiş və 25 il həbs cəzasına məhkum edilmişdi. Bildirilib ki, Ərbabsiar Yəməndə husi üsyançılarına dəstək verməkdə mühüm rol oynayan İnqilab Keşikçiləri Qvardiyasının Qüds Qüvvələrinin komandiri Abdolreza Shahlai ilə yaxın idi.
2021-ci ilin fevral ayında Efiopiya hakimiyyəti 15 nəfəri həbs edərək onları Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin paytaxt Əddis-Əbəbədəki səfirliyini partlatmağa cəhddə ittiham edib. Eləcə də İsveçdə Əhməd İsmayıl adlı 16-cı şəxs saxlanılıb. Amerika və İsrail mənbələrinə görə, ehtimal olunan bomba əməliyyatı İran tərəfindən təşkil edilmişdi, onun kəşfiyyat xidməti ötən payızda ABŞ və İsrail səfirlikləri haqqında kəşfiyyat məlumatı toplamaq üçün əlavə göstərişlər verərək Əddis-Əbəbədə yataq kamerasını işə salmışdı. Bu mənbələr Efiopiya əməliyyatının İranın ağrılı, yüksək profilli itkilərin qisasını ala biləcəyi Afrika ölkələrində yumşaq hədəflər axtarmaq üçün daha geniş bir hərəkətin bir hissəsi olduğunu söylədi, məsələn, İranın baş nüvə alimi Möhsün Fəxrizadənin ölümü kimi. 2020-ci ilin noyabrında İsrail tərəfindən öldürüldü və Qüds Qüvvələrinin komandiri general Qasim Süleymani 2020-ci ilin yanvarında Bağdad yaxınlığında Amerika pilotsuz təyyarəsi tərəfindən öldürüldü.
…2021-ci ilin fevral ayına qədər ağır cinayətlərdə əli olduğu düşünülən İran əməliyyatçılarını ölkədən çıxaran başqa bir ölkə Türkiyə idi. Lakin Türkiyə hakimiyyəti ən kəskin yolu tutaraq uzun müddətdir qurulmuş protokola zidd olaraq İranın İstanbuldakı konsulluğunun əməkdaşını həbs edib. Qeyd edək ki, 1985-1989-cu illərdə İranın Ankaradakı səfiri və daha sonra prezident Əhmədinejad dövründə xarici işlər naziri olmuş Mənuçöhr Möttəki daha əvvəl İran müxalifətçilərinin oğurlanması və öldürülməsinin planlaşdırılmasındakı roluna görə Türkiyədən qovulmuşdu. Lakin 2021-ci il fevralın 10-da Türkiyə konsulluğun əməkdaşı Məhəmməd Rza Nəsərzadəni 2019-cu ilin noyabrında İslam Respublikası rejiminin sərt tənqidçisi Məsud Molavi Vardancaninin qanqrupda qətlə yetirilməsində şübhəli bilinən Əli Esfancaniyə saxta pasport təqdim etdiyinə görə həbs edib.
Belçika da İranın 44 illik tarixində ilk dəfə olaraq, 2018-ci ilin iyununda Paris yaxınlığında İran müxalifətinin tədbirini bombalamağı planlaşdırdığı üçün yüksək rütbəli iranlı diplomat Əsədullah Əsədi 20 il həbs cəzasına məhkum etmişdi.
Ötən illər ərzində Almaniya və Fransa İrana bağlı şəxsləri, o cümlədən 1991-ci ildə 1979-cu il İslam İnqilabından əvvəl İranın son baş naziri olmuş Şapur Bəxtiyara qarşı sui-qəsd və bir qrup şəxsin pulemyotla vurulması da daxil olmaqla, İrana bağlı şəxsləri mühakimə edib həbs ediblər. O cümlədən, 1992-ci ildə Berlindəki Mykonos restoranında İran-Kürd liderlərini. Bu şəxslərin heç biri İranın rəsmi olaraq tanınan agentləri deyildi. Lakin onlar ölkəyə qayıdarkən İran rəsmiləri tərəfindən qəhrəmancasına qarşılanıblar. 2007-ci ildə Mikonos qətllərində ittiham olunanlardan biri olan Kazım Darabi İrana qayıdarkən Xarici İşlər Nazirliyinin yüksək səviyyəli rəsmiləri tərəfindən şəxsən qarşılanıb. Və 2010-cu ildə Şapur Bəxtiyarın qatillərindən biri olan Əli Vəkili Rad Tehranın İmam Xomeyni hava limanında xarici işlər nazirinin müavini tərəfindən qarşılanıb və üzərinə çələnglər taxılıb.
Qeyd edək ki, Almaniya məhkəməsi İranın Ali dini lideri Xamneyini də terror aktında ittiham edib. 1997-ci ildə Mikonos məhkəmələri zamanı Ayətullah Xameneyi və o vaxtkı prezident Haşimi Rəfsəncani qətlləri sifariş etməkdə və təsdiqləməkdə birbaşa ittiham olundular. Məhkəmələr ümumilikdə üç il davam edib və 166 şahidin ifadələri daxil edilib. Sonda sədrlik edən hakim qərara aldı ki, Mikonosda dörd dissidentin öldürülməsi Tehrandakı gizli "Xüsusi Əməliyyatlar Komitəsi” tərəfindən təşkil edilib və onun üzvlərinə Ali Rəhbər, prezident, xarici işlər naziri və yüksək vəzifəli şəxslər daxildir. Qərarda yüksək səviyyəli məmurların adı açıqlanmasa da, Almaniya federal prokurorları bu terror aktına görə açıq şəkildə Ali Rəhbər və prezidentin məsuliyyət daşıdığını bildiriblər. Məhkəmədən sonra Avropa Birliyinə üzv olan müxtəlif ölkələr Tehrandan səfirlərini geri çağırıb. Haşimi Rəfsəncanidən sonra Məhəmməd Hatəmi prezident olana qədər heç kim geri qayıtmadı. Səfirini geri çağıran ilk ölkə Almaniya olub və buna cavab olaraq Ayətullah Xameneyi bəyan edib ki, Almaniya səfiri Avropa İttifaqının bütün digər səfirləri öz yerlərinə qayıdana qədər Tehrana qayıda bilməz. İran rəsmiləri dəfələrlə İslamı və İslam dövlətini qorumaq adı ilə bu cinayət əməllərinə bəraət qazandırmağa, ya da onları "müqəddəs” bir cəhd kimi qələmə verməyə çalışıblar.
İran İslam Respublikası bir çox cəhətlərinə görə fərqlənən və unikal siyasi sistemə malikdir. Son 44 il ərzində onun xeyli sayda məmuru başqa ölkələrdə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilib. Daha hansı ölkənin akkreditə olunmuş diplomatları bomba hücumu planlaşdırdıqlarına görə xarici məhkəmədə mühakimə olunublar? Daha hansı ölkədə vətəndaşlar mülki sərnişin təyyarəsini vurduğuna görə öz dövlət başçısını və prezidentini məsuliyyətə cəlb etmək üçün mübarizə aparır?
"Miq.az"
AMEA-nın əməkdaşı, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru,dosent
Əgər hansı ölkənin xaricdə ən çox agentinin ittiham olunduğu və ya mühakimə olunduğu ilə bağlı əbləh bir qlobal rəqabət keçirilsəydi, İran şübhəsiz qalib gələrdi. İran diplomatların başqa ölkələrdə casusluqda ittiham olunması qeyri-adi hal deyil. Amma İran rəsmiləri və onlarla əlaqəsi olan şəxslər tez-tez terror fəaliyyətləri və qətllərlə bağlı həbs olunublar. İran agentləri və ya onların şübhəli ortaqları Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt, Bəhreyn və Azərbaycan kimi qonşu ölkələrdən tutmuş Avropada Fransa, Albaniya, Almaniya və Belçikaya, Asiya və Afrikada - Efiopiyada, eləcə də Latın Amerikasında Argentina, Tailand kimi demək olar ki, bütün qitələrdə cinayət ittihamları ilə üzləşiblər. Xaricdə mühakimə olunan İran ilə əlaqəsi olan şəxslərin əksəriyyəti İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu ilə (SEPAH) hansısa şəkildə əməkdaşlıq etməkdə ittiham olunub.
2006-cı ildə Argentinada federal hakim İnterpoldan keçmiş prezident Haşimi Rəfsəncanini, keçmiş informasiya naziri Əli Fəllahayanı və keçmiş xarici işlər naziri Əli Əkbər Vilayətini, eləcə də bir zamanlar İran İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun komandiri olmuş Möhsün Rezaini və digər keçmiş məmurları cinayətlərə görə həbs etməyi xahiş etmişdi. AMIA partlayışı zamanı Hadi Süleymanpur adlı bir şəxs İranın Argentinadakı səfiri idi. Doqquz il sonra 2003-cü ildə o, Durham Universitetində təhsil alarkən Argentina hakimiyyətinin tələbi ilə İngiltərədə həbs edilib. Süleymanpour İnterpolun siyahısında deyildi, lakin işi davam etdirən Argentinalı hakim tələbi dəstəkləmək üçün Londona təxminən 2500 səhifəlik sübut göndərdi. Sonda Süleymanpour 1,2 milyon ABŞ dolları girov müqabilində azadlığa buraxıldı və bunun bir hissəsi İran İslam Respublikası tərəfindən ödənildi. Daha sonra o, İrana qayıdıb, bu hadisə İran rəsmilərinə ölkədən kənara çıxsalar, nə gözləyə biləcəkləri barədə ciddi xəbərdarlıq olmuşdu. Rəfsəncani 2017-ci ildə vəfat edənə qədər İnterpolun axtarışında idi. 1996-cı ildə həm Rəfsəncani, həm də Vilayəti diplomatik toxunulmazlığa malik idilər. Lakin bu, bir il sonra Rəfsəncaninin ikinci prezidentlik müddətinin başa çatması ilə başa çatdı. Onların həbsi üçün beynəlxalq order verilmişdi və buna görə də Rəfsəncaninin səlahiyyət müddəti başa çatdıqdan sonra onların heç biri tutula biləcəkləri heç bir ölkəyə getməmişdir. Təxminən 30 ildən sonra İran mediası Ali Rəhbərin müşaviri olan Vilayətinin Azərbaycana səfər etməyi planlaşdırdığını bildirdi.. Nəhayət, açıq şəkildə Azərbaycana səfər baş tutmadı . Vilayəti ilə yanaşı, İnterpolun siyahısında olan digər İran rəsmiləri arasında Haşimi Rəfsəncani dövründə kəşfiyyat naziri Əli Fallahian, İnqilab Keşikçiləri Korpusunun keçmiş komandanı və Məqsəd Şurasının hazırkı katibi Möhsün Rezai, İranın Argentinadakı səfirliyinin üçüncü katibi Əhmədrza Əsgəri də var. AMIA partlayışı zamanı İslam Respublikasının Argentinadakı keçmiş mədəniyyət attaşesi Höcətülislam Möhsün Rəbbani və İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun Qüds Ekspedisiya Qüvvələrinin o zamankı komandanı və Mahmud Əhmədinejadın dövründə müdafiə naziri olmuş general Əhməd Vahidi. Həbsdən qorxaraq, bunların heç biri hazırda İranda yoxdur və bu rəsmilər son üç onillikdə İrandan kənada gizləniblər. Mikonos qətliamlarının və AMIA partlayışının İran rejiminə bəxş etdiyi şöhrət o vaxtdan bəri onilliklər ərzində İslam Respublikasının oxşar hücum cəhdlərini dayandırmadı. O vaxtdan bəri Tailanddan Efiopiyaya və ABŞ-a kimi ölkələrdə xeyli sayda iranlı terror şübhəlisi və onların ortaqları həbs edilib. Saydıqca gözlər qaralır…
2013-cü ildə Texasda işlənmiş avtomobil satıcısı olan iranlı amerikalı Mənsur Ərbabsiar Səudiyyə Ərəbistanının ABŞ-dakı səfiri Adel əl-Cubeyri öldürmək niyyətində olduğunu etiraf etmiş və 25 il həbs cəzasına məhkum edilmişdi. Bildirilib ki, Ərbabsiar Yəməndə husi üsyançılarına dəstək verməkdə mühüm rol oynayan İnqilab Keşikçiləri Qvardiyasının Qüds Qüvvələrinin komandiri Abdolreza Shahlai ilə yaxın idi.
2021-ci ilin fevral ayında Efiopiya hakimiyyəti 15 nəfəri həbs edərək onları Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin paytaxt Əddis-Əbəbədəki səfirliyini partlatmağa cəhddə ittiham edib. Eləcə də İsveçdə Əhməd İsmayıl adlı 16-cı şəxs saxlanılıb. Amerika və İsrail mənbələrinə görə, ehtimal olunan bomba əməliyyatı İran tərəfindən təşkil edilmişdi, onun kəşfiyyat xidməti ötən payızda ABŞ və İsrail səfirlikləri haqqında kəşfiyyat məlumatı toplamaq üçün əlavə göstərişlər verərək Əddis-Əbəbədə yataq kamerasını işə salmışdı. Bu mənbələr Efiopiya əməliyyatının İranın ağrılı, yüksək profilli itkilərin qisasını ala biləcəyi Afrika ölkələrində yumşaq hədəflər axtarmaq üçün daha geniş bir hərəkətin bir hissəsi olduğunu söylədi, məsələn, İranın baş nüvə alimi Möhsün Fəxrizadənin ölümü kimi. 2020-ci ilin noyabrında İsrail tərəfindən öldürüldü və Qüds Qüvvələrinin komandiri general Qasim Süleymani 2020-ci ilin yanvarında Bağdad yaxınlığında Amerika pilotsuz təyyarəsi tərəfindən öldürüldü.
…2021-ci ilin fevral ayına qədər ağır cinayətlərdə əli olduğu düşünülən İran əməliyyatçılarını ölkədən çıxaran başqa bir ölkə Türkiyə idi. Lakin Türkiyə hakimiyyəti ən kəskin yolu tutaraq uzun müddətdir qurulmuş protokola zidd olaraq İranın İstanbuldakı konsulluğunun əməkdaşını həbs edib. Qeyd edək ki, 1985-1989-cu illərdə İranın Ankaradakı səfiri və daha sonra prezident Əhmədinejad dövründə xarici işlər naziri olmuş Mənuçöhr Möttəki daha əvvəl İran müxalifətçilərinin oğurlanması və öldürülməsinin planlaşdırılmasındakı roluna görə Türkiyədən qovulmuşdu. Lakin 2021-ci il fevralın 10-da Türkiyə konsulluğun əməkdaşı Məhəmməd Rza Nəsərzadəni 2019-cu ilin noyabrında İslam Respublikası rejiminin sərt tənqidçisi Məsud Molavi Vardancaninin qanqrupda qətlə yetirilməsində şübhəli bilinən Əli Esfancaniyə saxta pasport təqdim etdiyinə görə həbs edib.
Belçika da İranın 44 illik tarixində ilk dəfə olaraq, 2018-ci ilin iyununda Paris yaxınlığında İran müxalifətinin tədbirini bombalamağı planlaşdırdığı üçün yüksək rütbəli iranlı diplomat Əsədullah Əsədi 20 il həbs cəzasına məhkum etmişdi.
Ötən illər ərzində Almaniya və Fransa İrana bağlı şəxsləri, o cümlədən 1991-ci ildə 1979-cu il İslam İnqilabından əvvəl İranın son baş naziri olmuş Şapur Bəxtiyara qarşı sui-qəsd və bir qrup şəxsin pulemyotla vurulması da daxil olmaqla, İrana bağlı şəxsləri mühakimə edib həbs ediblər. O cümlədən, 1992-ci ildə Berlindəki Mykonos restoranında İran-Kürd liderlərini. Bu şəxslərin heç biri İranın rəsmi olaraq tanınan agentləri deyildi. Lakin onlar ölkəyə qayıdarkən İran rəsmiləri tərəfindən qəhrəmancasına qarşılanıblar. 2007-ci ildə Mikonos qətllərində ittiham olunanlardan biri olan Kazım Darabi İrana qayıdarkən Xarici İşlər Nazirliyinin yüksək səviyyəli rəsmiləri tərəfindən şəxsən qarşılanıb. Və 2010-cu ildə Şapur Bəxtiyarın qatillərindən biri olan Əli Vəkili Rad Tehranın İmam Xomeyni hava limanında xarici işlər nazirinin müavini tərəfindən qarşılanıb və üzərinə çələnglər taxılıb.
Qeyd edək ki, Almaniya məhkəməsi İranın Ali dini lideri Xamneyini də terror aktında ittiham edib. 1997-ci ildə Mikonos məhkəmələri zamanı Ayətullah Xameneyi və o vaxtkı prezident Haşimi Rəfsəncani qətlləri sifariş etməkdə və təsdiqləməkdə birbaşa ittiham olundular. Məhkəmələr ümumilikdə üç il davam edib və 166 şahidin ifadələri daxil edilib. Sonda sədrlik edən hakim qərara aldı ki, Mikonosda dörd dissidentin öldürülməsi Tehrandakı gizli "Xüsusi Əməliyyatlar Komitəsi” tərəfindən təşkil edilib və onun üzvlərinə Ali Rəhbər, prezident, xarici işlər naziri və yüksək vəzifəli şəxslər daxildir. Qərarda yüksək səviyyəli məmurların adı açıqlanmasa da, Almaniya federal prokurorları bu terror aktına görə açıq şəkildə Ali Rəhbər və prezidentin məsuliyyət daşıdığını bildiriblər. Məhkəmədən sonra Avropa Birliyinə üzv olan müxtəlif ölkələr Tehrandan səfirlərini geri çağırıb. Haşimi Rəfsəncanidən sonra Məhəmməd Hatəmi prezident olana qədər heç kim geri qayıtmadı. Səfirini geri çağıran ilk ölkə Almaniya olub və buna cavab olaraq Ayətullah Xameneyi bəyan edib ki, Almaniya səfiri Avropa İttifaqının bütün digər səfirləri öz yerlərinə qayıdana qədər Tehrana qayıda bilməz. İran rəsmiləri dəfələrlə İslamı və İslam dövlətini qorumaq adı ilə bu cinayət əməllərinə bəraət qazandırmağa, ya da onları "müqəddəs” bir cəhd kimi qələmə verməyə çalışıblar.
İran İslam Respublikası bir çox cəhətlərinə görə fərqlənən və unikal siyasi sistemə malikdir. Son 44 il ərzində onun xeyli sayda məmuru başqa ölkələrdə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilib. Daha hansı ölkənin akkreditə olunmuş diplomatları bomba hücumu planlaşdırdıqlarına görə xarici məhkəmədə mühakimə olunublar? Daha hansı ölkədə vətəndaşlar mülki sərnişin təyyarəsini vurduğuna görə öz dövlət başçısını və prezidentini məsuliyyətə cəlb etmək üçün mübarizə aparır?
"Miq.az"